Polak, który zwyciężył nad polio i uratował niezliczone życia
Chociaż obecnie choroba Heinego-Medina (nazywana także po prostu polio czy ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym) to rzadkość, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, to nie zawsze tak było. Wiele wskazuje na to, że ludzkość mierzyła się z nią już w czasach starożytnych, a także z objawami typowymi dla postaci porażennej polio. Atakuje on węzły chłonne i układ krwionośny, a przebieg choroby jest różny, od łagodnego do śmiertelnego. Najbardziej charakterystyczna jest jednak wspomniana wyżej postać porażenna, rozwijająca się u ok. 0,1 proc. chorych, która charakteryzuje się zwykle asymetrycznymi porażeniami wiotkimi.
Czym jest polio?
Znamy trzy serotypy wirusa polio – typ 1 (PV1), typ 2 (PV2) i typ III (PV3), wszystkie są wysoce zjadliwe i dają te same ciężkie objawy choroby, ale najczęstszym i najmocniej związanym z paraliżem szczepem jest jednak PV1. Niestety PV1 występuje endemicznie m.in. w Afganistanie i Pakistanie. Opis kliniczny choroby pojawił się w 1789 roku i zawdzięczamy go angielskiemu lekarzowi Michaelowi Underwoodowi, ale najbardziej rozpowszechniona nazwa choroby została utworzona od nazwisk Jakoba Heinego i Karla Oskara Medina, którzy odpowiednio w 1840 i 1890 roku zajmowali się badaniami tego schorzenia.
Pandemia i globalny program eradykacji
Była ona poważnym obciążeniem dla społeczeństwa, ale wszystko zmieniły szczepienia i prowadzony od 1988 roku Światowy Program Eradykacji Poliomyelitis, w ramach którego organizuje się masowe akcje szczepień w krajach o słabszej infrastrukturze oraz kontynuuje się szczepienia we wszystkich krajach świata, w których wyeliminowano już zachorowania. Jak chociażby Polska, gdzie od 1984 roku nie stwierdza się zachorowań wywołanych dzikim wirusem polio, ale ze względu na możliwość zakażenia wirusem z krajów podróżniczych u wszystkich dzieci prowadzone są obowiązkowe szczepienia przeciwko polio.
Pierwsze skuteczne szczepionki
Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z faktu, że nie byłoby to możliwe, gdyby nie polski lekarz wirusolog i immunolog, nauczyciel akademicki, autor lub współautor ponad 875 prac naukowych, profesor nadzwyczajny na Thomas Jefferson University i członek Polskiej Akademii Nauk. Po wielu badaniach wirusa znalazł on gospodarza (bawełniak szczeciniasty), u którego w warunkach naturalnych wirus namnaża się, ale nie wywołuje choroby i z którego wirus wychodzi osłabiony, o obniżonej wirulencji, co pozwoliło nam stanąć do walki z tym mocnym przeciwnikiem. Metoda Koprowskiego polegała na atenuacji wirusa polio, czyli zmodyfikowaniu go w celu otrzymania odmiany o znacznie obniżonej wirulencji przy równoczesnym zachowaniu oddziaływania immunologicznego na organizm.
Co ma wspólnego polio i bawełniak szczeciniasty?
Po kilkunastu takich cyklach udało się uzyskać żywy, ale osłabiony wirus polio, który nie był w stanie wywołać choroby u człowieka, ale uodparniał go na wirus wywołujący chorobę Heinego-Medina, ośrodku dla osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo z siedzibą w Nowym Jorku. Gdy u dziecka nie wystąpiły żadne skutki uboczne, Koprowski rozszerzył swoje eksperyment na 19 innych dzieci. Łącznie u siedemnastu z nich wykształciły się przeciwciała przeciwko wirusowi polio (u pozostałych trzech najprawdopodobniej już występowały) i u żadnego z dzieci nie wystąpiły powikłania. Pierwszych masowych szczepień dokonano w 1958 roku w Kongo, gdzie ujawniła się ogromna zaleta tej szczepionki.
Brak pamięci?
Nie zapomniał o Polsce, ale o ironio, chociaż szczepionkę opracował Polak, to jej podanie dzieciom w naszym kraju nie było takie proste, zwłaszcza że Hilary Koprowski od 1939 roku przebywał i pracował poza ojczyzną. Niemniej wykorzystał swoje kontakty w firmie farmaceutycznej Wyeth, aby umożliwić Państwowemu Zakładowi Higieny w Warszawie pozyskanie dziewięciu milionów dawek szczepionki. Dzięki temu udało się powstrzymać epidemię polio trwającą w Polsce od 1951 roku, za sprawą szczepień prowadzonych od jesieni 1958 roku liczba zachorowań spadła z tysięcy do kilkudziesięciu przypadków rocznie, a zgonów z setek do zaledwie kilku.
Co jednak ciekawe, wczesne prace tego pierwszego nad szczepionką przeciwko polio zostały opracowane na podstawie atenuowanego wirusa, który Sabin otrzymał od Koprowskiego. Mówiąc krótko, osiągnięcie Polaka jest nie do przecenienia, co potwierdzają również liczne odznaczenia, jak Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i Krzyż Oficerski tego Orderu, a także przyznany już pośmiertnie Order Orła Białego.